Οι επισφαλείς απαιτήσεις αποτελούν σημαντική πρόκληση για κάθε επιχείρηση στην Ελλάδα, επηρεάζοντας άμεσα την οικονομική της θέση και ρευστότητα. Η ορθή διαχείριση και αντιμετώπισή τους απαιτεί λεπτομερή κατανόηση τόσο του φορολογικού πλαισίου όσο και των λογιστικών κανόνων. Η φορολογική αναγνώριση και ο χειρισμός των προβλέψεων για επισφαλείς απαιτήσεις χρειάζονται ιδιαίτερη προσοχή για την αποφυγή λαθών.
Το παρόν άρθρο εξετάζει διεξοδικά τις προϋποθέσεις σχηματισμού προβλέψεων, τα ποσοστά πρόβλεψης ανά κατηγορία απαίτησης και τις απαραίτητες λογιστικές εγγραφές. Παράλληλα, αναλύει τη διαδικασία διαγραφής απαιτήσεων και τον αντιλογισμό προβλέψεων σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις της φορολογικής νομοθεσίας και τις σχετικές ΠΟΛ.1056/2015 και ΠΟΛ.1113/2015.
Ορισμός και Χαρακτηριστικά Επισφαλών Απαιτήσεων
Έννοια επισφαλών απαιτήσεων
Η έννοια των επισφαλών απαιτήσεων αναφέρεται σε απαιτήσεις των οποίων η είσπραξη κρίνεται αμφίβολη, επηρεάζοντας σημαντικά την οικονομική φυσιογνωμία της επιχείρησης. Πρόκειται για απαιτήσεις που αξιολογούνται ως μερικά ή ολικά αμφίβολες με βάση τις διαθέσιμες πληροφορίες και τα έγγραφα που διαθέτει η επιχείρηση.
Κριτήρια χαρακτηρισμού απαιτήσεων ως επισφαλείς
Τα βασικά κριτήρια για τον χαρακτηρισμό μιας απαίτησης ως επισφαλούς περιλαμβάνουν:
- Το χρονικό διάστημα καθυστέρησης πληρωμής
- Την οικονομική κατάσταση του οφειλέτη
- Την ύπαρξη ή μη εξασφαλίσεων
- Το ιστορικό συναλλακτικής συμπεριφοράς
Σημαντικό στοιχείο αποτελεί η έννοια της ωρίμανσης των απαιτήσεων, η οποία συνδέεται άμεσα με τον υπολογισμό της επισφάλειας. Στην περίπτωση ληξιπρόθεσμων απαιτήσεων, κρίσιμος είναι ο χρόνος που έχει παρέλθει από την ημερομηνία εξόφλησης.
Διάκριση μεταξύ επισφαλών και ανεπίδεκτων είσπραξης απαιτήσεων
Η διάκριση μεταξύ επισφαλών και ανεπίδεκτων είσπραξης απαιτήσεων είναι καθοριστική για τον λογιστικό και φορολογικό χειρισμό τους:
| Χαρακτηριστικά | Επισφαλείς Απαιτήσεις | Ανεπίδεκτες Είσπραξης |
|---|---|---|
| Πιθανότητα είσπραξης | Αμφίβολη | Αδύνατη |
| Νομικές ενέργειες | Σε εξέλιξη | Εξαντλημένες |
| Οικονομική κατάσταση οφειλέτη | Προβληματική | Πτώχευση/Εκκαθάριση |
Μια απαίτηση χαρακτηρίζεται ως ανεπίδεκτη είσπραξης όταν συντρέχουν συγκεκριμένες προϋποθέσεις:
- Εξάντληση όλων των ένδικων μέσων
- Έκδοση τελεσίδικων δικαστικών αποφάσεων
- Πτώχευση του οφειλέτη χωρίς περιουσιακά στοιχεία
- Θάνατος του οφειλέτη χωρίς περιουσία και κληρονόμους
Ο χαρακτηρισμός των απαιτήσεων ως επισφαλών αποτελεί αρμοδιότητα της επιχείρησης, βασιζόμενη στα διαθέσιμα στοιχεία και έγγραφα. Ωστόσο, σε περίπτωση μεταγενέστερης είσπραξης διαγραμμένης απαίτησης, η επιχείρηση υποχρεούται να μεταφέρει το εισπραχθέν ποσό στα αποτελέσματα χρήσεως.
Φορολογική Αντιμετώπιση Επισφαλών Απαιτήσεων
Από την 1η Ιανουαρίου 2014, με την εφαρμογή του Κώδικα Φορολογίας Εισοδήματος (ν.4172/2013), η φορολογική αντιμετώπιση των επισφαλών απαιτήσεων ρυθμίζεται από το άρθρο 26, σε συνδυασμό με τα άρθρα 22 και 23 περί εκπιπτόμενων και μη εκπιπτόμενων επιχειρηματικών δαπανών.
Προϋποθέσεις σχηματισμού προβλέψεων
Για τη φορολογική αναγνώριση των προβλέψεων επισφαλών απαιτήσεων πρέπει να πληρούνται οι ακόλουθες βασικές προϋποθέσεις:
- Η απαίτηση να έχει καταστεί ληξιπρόθεσμη για διάστημα άνω των 12 μηνών
- Να έχουν αναληφθεί οι κατάλληλες ενέργειες για τη διασφάλιση του δικαιώματος είσπραξης
- Το ποσό της απαίτησης να έχει συμπεριληφθεί στα φορολογητέα έσοδα
- Η πρόβλεψη να μην αφορά απαιτήσεις κατά συνδεδεμένων επιχειρήσεων
Σημαντικές εξαιρέσεις: Δεν επιτρέπεται ο σχηματισμός προβλέψεων για:
- Απαιτήσεις καλυπτόμενες από ασφάλιση ή εγγυοδοσία
- Οφειλές του Δημοσίου ή ΟΤΑ
- Απαιτήσεις με την εγγύηση δημόσιων φορέων
Ποσοστά πρόβλεψης ανά κατηγορία απαίτησης
Τα ποσοστά πρόβλεψης διαμορφώνονται ως εξής:
| Κατηγορία Απαίτησης | Χρόνος Υπερημερίας | Ποσοστό Πρόβλεψης |
|---|---|---|
| Έως 1.000 ευρώ | >12 μήνες | 100% |
| Άνω των 1.000 ευρώ | >12 μήνες | 50% |
| Άνω των 1.000 ευρώ | >18 μήνες | 75% |
| Άνω των 1.000 ευρώ | >24 μήνες | 100% |
Για ειδικές κατηγορίες επιχειρήσεων ισχύουν διαφορετικά ποσοστά:
- Τράπεζες: 1% επί του ετήσιου μέσου όρου των πραγματικών χορηγήσεων
- Εταιρείες χρηματοδοτικής μίσθωσης: 2% επί των ετήσιων μισθωμάτων
- Εταιρείες factoring: 1,5% για απαιτήσεις χωρίς δικαίωμα αναγωγής και 1% με δικαίωμα αναγωγής
Φορολογικός χειρισμός διαγραφών επισφαλών απαιτήσεων
Η διαγραφή απαιτήσεων για φορολογικούς σκοπούς απαιτεί την σωρευτική πλήρωση τριών προϋποθέσεων:
- Προηγούμενη εγγραφή του ποσού ως έσοδο
- Διαγραφή από τα λογιστικά βιβλία
- Ανάληψη όλων των νόμιμων ενεργειών για την είσπραξη
Ειδική περίπτωση αποτελούν οι απαιτήσεις έως 300 ευρώ ανά αντισυμβαλλόμενο, οι οποίες μπορούν να διαγραφούν χωρίς την ανάληψη ενεργειών διασφάλισης, εφόσον:
- Έχουν παραμείνει ανείσπρακτες για 12 μήνες
- Οι οφειλέτες έχουν λάβει αποδεδειγμένα γνώση της διαγραφής
- Το σύνολο των διαγραφών δεν υπερβαίνει το 5% των απαιτήσεων ανά φορολογικό έτος
Η ανάκτηση της πρόβλεψης γίνεται άμεσα με μεταφορά στα κέρδη της επιχείρησης όταν:
- Η απαίτηση καταστεί εισπράξιμη
- Η απαίτηση διαγραφεί οριστικά
Λογιστική Αντιμετώπιση Επισφαλών Απαιτήσεων
Η λογιστική διαχείριση των επισφαλών απαιτήσεων αποτελεί κρίσιμο στοιχείο για την ορθή απεικόνιση της οικονομικής κατάστασης μιας επιχείρησης. Σύμφωνα με τα Ελληνικά Λογιστικά Πρότυπα ΕΛΠ, οι απαιτήσεις ως χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία υπόκεινται σε απομείωση όταν η λογιστική τους αξία υπερβαίνει το ανακτήσιμο ποσό.
Λογιστικές εγγραφές σχηματισμού προβλέψεων
Ο σχηματισμός προβλέψεων για επισφαλείς απαιτήσεις πραγματοποιείται με συγκεκριμένες λογιστικές εγγραφές στους ακόλουθους λογαριασμούς:
| Λογαριασμός | Περιγραφή |
|---|---|
| 44.11 | Προβλέψεις για επισφαλείς απαιτήσεις |
| 68.00 | Προβλέψεις εκμετάλλευσης |
| 84.00 | Έσοδα από αχρησιμοποίητες προβλέψεις |
Η βασική εγγραφή σχηματισμού πρόβλεψης:
ΧΡΕΩΣΗ: 68.00 Προβλέψεις εκμετάλλευσης ΠΙΣΤΩΣΗ: 44.11 Προβλέψεις για επισφαλείς απαιτήσεις
Σημαντικές επισημάνσεις:
- Η πρόβλεψη υπολογίζεται επί της καθαρής αξίας της απαίτησης, χωρίς ΦΠΑ
- Στις χρηματοοικονομικές καταστάσεις εμφανίζεται αφαιρετικά των απαιτήσεων
- Επηρεάζει το κυκλοφορούν ενεργητικό και το καθαρό κεφάλαιο κίνησης
Χειρισμός διαγραφών επισφαλών απαιτήσεων
Η διαδικασία διαγραφής επισφαλών απαιτήσεων ακολουθεί συγκεκριμένα βήματα:
-
Τεκμηρίωση αφερεγγυότητας:
- Τελεσίδικη δικαστική απόφαση
- Πιστοποιητικό υποθηκοφυλακείου
- Έγγραφα πτώχευσης
-
Λογιστικές εγγραφές διαγραφής:
ΧΡΕΩΣΗ: 44.11 Προβλέψεις για επισφαλείς απαιτήσεις
ΠΙΣΤΩΣΗ: 30.ΧΧ Πελάτες
- Υποχρεώσεις γνωστοποίησης:
- Ενημέρωση οφειλέτη για διαγραφή (για ποσά άνω των 1.000 ευρώ)
- Σύνταξη συγκεντρωτικής κατάστασης διαγραφέντων απαιτήσεων
- Υποβολή στην αρμόδια ΔΟΥ
Αντιλογισμός προβλέψεων
Ο αντιλογισμός των προβλέψεων πραγματοποιείται σε δύο περιπτώσεις:
1. Είσπραξη επισφαλούς απαίτησης:
ΧΡΕΩΣΗ: 44.11 Προβλέψεις για επισφαλείς απαιτήσεις
ΠΙΣΤΩΣΗ: 84.00 Έσοδα από αχρησιμοποίητες προβλέψεις
2. Οριστική διαγραφή απαίτησης:
ΧΡΕΩΣΗ: 44.11 Προβλέψεις για επισφαλείς απαιτήσεις
ΠΙΣΤΩΣΗ: 84.01 Έσοδα από χρησιμοποιημένες προβλέψεις
Το μητρώο επισφαλών απαιτήσεων αποτελεί βασικό εργαλείο παρακολούθησης και περιλαμβάνει:
- Στοιχεία οφειλέτη και απαίτησης
- Ιστορικό ενεργειών είσπραξης
- Τεκμηρίωση επισφάλειας
- Λογιστικές εγγραφές και κινήσεις
Για τις επιχειρήσεις που τηρούν απλογραφικά βιβλία, η παρακολούθηση γίνεται εξωλογιστικά με ειδικές καταστάσεις ανά πελάτη και συναλλαγή. Η διαδικασία απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή καθώς επηρεάζει σημαντικούς χρηματοοικονομικούς δείκτες της επιχείρησης.
Στην περίπτωση μεταγενέστερης είσπραξης διαγραμμένης απαίτησης, η επιχείρηση οφείλει να καταχωρήσει το ποσό ως έσοδο της τρέχουσας χρήσης. Παράλληλα, απαιτείται η τήρηση όλων των παραστατικών και εγγράφων που τεκμηριώνουν τις σχετικές λογιστικές εγγραφές για πιθανό μελλοντικό φορολογικό έλεγχο.
